Nacional

Elisa Loncon: “Ka tripache ñi rakizuam, puke wentru müten ñi allkütuñmagen ñi zugu ka ti üllamkache zugu mutrurelüwmekefi ti Convencion”

Publimetro conversó con Elisa Loncon, y dada su constante lucha por mantener vivo el Mapundungún, la entrevista también se tradujo a dicha lengua.

Esta jornada Publimetro publicó una entrevista a la presidenta de la Convención, Elisa Loncon, y considerando todo por lo que ella ha luchado y defendido, la conversación se tradujo al Mapudungún con apoyo de su equipo, especialmente el de Laura Ancavil.

Chem pileymi tami Pütxü müna ñi kimtukuniegen feyta chi epu waragka epu mari kiñe txipantu mew?

Rume ayizuamkülen tañi txokituetew tüfachi chillka Time pigelu, falintugenmew tañi azyeniel tüfachi zugu. Ka femgechi mew mañumafiñ tañi pu che ñi rekültuetew tüfachi küzaw mew ñi ñizolkülen mew txürtun yeniel ta Jaime Bassa iñchiw, ka femgechi mañum piafiñ tayu azyeniel feyta chi küzaw.

-¿ Chumgechi kimimi am?

Newechumül, müna küzawgen antü ti convención mew, rume lelikagey ta azyenielu tüfachi küzaw.  Epe llitugechi feyti reglamento rupachi jueve antü, rume küzawtunmu   zewmaentufiyiñ ti votación zugu. Ürkülefun fey tañi periodista nien kiñe zugu pienew pepi feypilayu pienew “ ka chem zugu am”, pin alün zugu ga zoy txipay…Feymew gütxamelgen ñi üytugerken, welu petu entugelay zugu pigen. Fewlagen petu feyentulanreke pepi müte rakizuamlan ka kimlan ñi chemgen, fachiantü fey entugey ti zugu. Wülzugulenmu llemay ta kimgey ta zugu.

-Veronica Figueroa ñi wirintukun mew tüfachi Time tukulpaymu tami zugutun feychi meli konchi julio küyen

Fey ta küzawkey U.Chile mew entukeyu kiñeke küzaw ka femgechi mañumniefiñ  tañi kiñe küme wiruntukun mew.

-Tami üytugen mew tüfachi zugu mew niey tami zoy küzawtual zugu ?

Rekültupanew reke tañi zoy küme yenial tañi zugun. Rekültupay tañi chumgechi ñi küzawgeniel feyta chi küzaw ñi uñokintun fillke az mogen.  ….Müley taiñ zoy küme yegeal tüfachi küzaw ti convención mew ka kom pu che. Kigen txür küzawküleygün ta tüfachi üytugel che wallontu Mapu mew. Femgechi mew alü tüwgey ta küzaw müley ñi günezuamgeal feyta chi azyenielu zugu ka ñi pepi txokitugeal zugu. Tañi küzaw azyeniey kiñe kelluwün zugu taiñ wepümal tüfachi constitución fillantü yafülüwmekeyiñ taiñ txapümal ta zugu tañi wechulgeal ta zugu. Feychi küzaw müley ñi rekültugeal. Küme txipay ta Chile Mapu tüfachi zugu mew, uñokintuniegeiñ fillke Mapu.

-¿Mülefuy ñi inazuamal feyta chi üytugen zugu tati pu lelika zugulu?

Kimgelay ta zugu feymew ta lelikagey ta küzaw.  Ka chetxokichewün  gelay ka gelay rekültuwun feyta chi mogen che mew. Müte falilgelay ta küzaw  küzawtugenmu ta kiñewün küzaw. Koneltulan tüfamew kiñe partido mew, iñche ta chillka küzaw ta yenieken.  Welu tüfachi zugu mew txipakey ta ñizolkülelu prensa mew fey mew ta lelikakeygün tañi küzaw. Kiñeke che kizu zuam reke mogeley zuguntukukey genokim reke, küme azkülelay ñi zugu.

-Chumgechi azentufimi tüfa ta newen yelay ta zugu pimmu ta pu escaño reservado?

Kom pu Mapunkechegen ta türlay ñi zugu, müley ñi kimtukunegeal.

Kandidatagelu iñche ñi ñizolküleal kom pu escaño reservado ta rekültulanewegün. Tañi Mapuchegenmew ta kandidatagen yeniemu ta iñ kizugünewun rakizuam feymew ramtulafiyiñ ta kakelu pu Mapunkeche. Feymew pichi lelikanewegün, welu kizuke txokinküleyiñ feymew kizu güneiñ zugu, fey müli ñi kimtukugeal. Famgechi azkunule zugu kizuke txokiñ Mapunkeche gelay ñi zukamekegeal.

-Ka antügen üytugey Michelle Bachelet, ka Daniela Vega ka pu Tesis, ka Izkia Siches ka fewla eymigey ñi üytugen ¿ fewla gey ñi pu zomo wünelyeneal zugu Chile Mapu mew?

Feley llemay. Feyta chi convención kiñertür koneltuy zomo egu wentxu femgechi azkunugey, welu re kizu zuam femalay wünelen mew ta pu zomo zugu mew fewla ta mülepaygün. Fewla ta ka zomo azgey tachi política pu zomo ta ka nieyiñ taiñ koneltual fillke zugu mew wentxu reke, pu zomo ta ka pepilüwyiñ taiñ witxampüramal ta zugu. Femgechi niayiñ taiñ kizu günewun ta pu zomo ka pu txokiñche, ka pu taiñ kizuke mollfüñ.

 –Wünelyenielu ta zugu ka femgechi zoy müley ñi küzawtugeal zugu. ¿Chem am zoy küzawtufimi   tami ñizolkülenmu tüfachi zugu mew?

Zoy küzawtufiñ feyta chi kolonialismo  ti patriarcado ka ti racismo. Feyta chi zugu txonkünerpuy ti küzaw femgechi mew fali ta  Mapuche zomo ñi wünenyenielu küzaw convención mew. Alün lelikan zugu refal ta llowgey. Lelikagey taiñ Mapuchezugun  feyta ta chetxokigenon mew ta che (racismo) kümelay ti kewun pigün kom allkülayiñ pigün ka femgechi lelikagey taiñ tukulwün, iñchiñ ta iñ tukulwün ta falilniefiyiñ taiñ zomo mapuchegen mew. Mapuche tukulwün yenienmu ñi küzaw mew küme llowgeken welu ka müleyey ti pu petu kalelu ñi rakizuamegün fey  weza llowkenewegün. Küñen txür yekeyu ñi küzaw ta Jaime Bassa iñchiw,  llowkeyiñ taiñ küzaw  mew ta pu wentxu wünelyenielu zugu welu wüne zugupukefigün ta Jaime iñche feyta zuamkunuketulanew egün. Che txokinielafigün ta zomo fey mew küzawgey tüfachi küzaw ka ñi ñizolkülen mew.

Fey zugukakefiñ feyta chi zugu, müley taiñ kimeltuwal. Alün günezuamken feyta chi zugu.

Fey kim tukuygünkay?

Müley taiñ günezuamgeal chem zugu mew tañi koneltulen feyta chi convención, fütxa witxamzuguy ta pu che ka femgechi mew  80%  tukuy ñi voto tañi uñozewmagetual tüfachi constitución, welu feyta chi pu txokiñche che nielay newen política mew, günenielay ta rag egün ka amulzuguwe mew ta ka koneltulelaygün. Feyta chi pu che 20%  tukulu ñi voto kom güneniey zugu  nieygün amulzuguwe koneltuleygün gobierno mew ka günekonküleygün política mew, fey mew rume küzawgey ñi yeniegen feyta ñi uñoazkunugetual zugu.

-Fewüla entugey kiñe encuesta fey txipay ñi 24%  müten pu chileno manelniefi tati convención, zoygey gobierno mew ka ti congreso mew, welu FFAA zoyimgetuy.

¿Feyti chi porcentaje txüri feyta chi zugu mew?

Kimlan ñi femgechi rakizuamkülen ta pu che. Tañi küzaw ka amulkefiñ lof mew, miyawmeken talca mapu, Concepción Mapu ka küzawmeken Quinta región mew ka sexta región feymew llowün alün rekültuwün  ayizuamüngey. Feyta chi encuesta niey ñi falilgen feyta chi txokiñche mew fey wirikonküley ñi tuntengen taiñ küzaw femgechi mew müley taiñ zoy küzawmageal kom iñchiñ koneltulelu,  ñizolkülelu müten nu.

-Wiya ta feypintukugey ta Presidente Piñera ñi koylatumeken eymün tamün küzaw mew  ka küñeke che ta azkunumekey ta küzaw pigün  ¿Feley zugu ka feyta ñi gobierno katxüntukumekey zugu tami küzaw mew?

Feyta chi zugukawun küme azentulafiyiñ falilgelay ti küme amulechi küzaw. Zoy kümefuy may  kiñe zakiñ chalin ñi entugen feyta chi reglamento zugu, re pikawpikawgepüray. Iñchiñ ta niayiñ alün zugukawun zewmanentuliñ ta chi reglamento, welu wünekonküleay ta kimeltuwün zugu ka femgechi kom küme felen mogen, müleay ta antü tati.

-Welu fanefanetufilimi tami küzaw feyta chi zugu mew ¿ femgechi txokituniekefimi zugu?

Alün zugu müley ñi Küme azkunugeal petu feyta chi convención uchu niey ñi kizugünewün, we llegchi zugu llitugelu kizuamkunugey rekültulay feyta chi gobierno, iñchiñ küzawtufiyiñ kakelu institucionemew rekülüwyiñ . Müley ñi kelluntukual ti gobierno tüfachi zugu mew welu rag mew, kakelu zugu iñchiñ ta küzawmayafiyiñ feyta chi presidente ñizolkülelu Estado mew kizugey ñi küzawtual ñi müleal ta rag tüfachi convención mew, iñchiñ nieyiñ taiñ küzaw; kintu ragküyawlayayiñ fey taiñ küzaw nu.

Feyta kiñe zugu güllapapelküyawtuyiñ. Niey ñi zoy küzawtual feyta chi gobierno feyta chi rag zugu mew.

-Ka semana  Amuay feyta chi zugukawun reglamento zugu ¿chumgechi txipayalu ti zugu txokifimi? Txürüwalu ti zugu txokifimi kam zoy wüchükaway zugu?

Müleay ta txürüwün. Uñokintuniekefiyiñ ti votaciones fey mew fey zoy rulmefiyiñ ti 2/3. Ayi ñi kiñewün yeneal ñi küzaw egün fey afmangey  feymgechi az txipay ti votación mew. Fey mew manelkülen ñi küme amuleal ti küzaw.

-Kiñeke ti pu txokiñ constituyente kaletuay ti 2/3 pileygün feyta chi normas constitucionales mew ¿ femgealu txokifimi?

Feyta chi 2/3 koneltuley ti normativa constitucional mew ka semana txawülwayiñ fey azkunuafiyiñ. Kümey ta zugukawün ka femgechi ñi allkütuwal ta pu che, welu feyta chi zugu koneltuley constitución mew fey mew rumekagelay ta zugu. Fey chi may küme azkunufiliñ zugu tañi küme txürüwle ñi  wechunentugeal.

Tags

Lo Último


Te recomendamos